3 - Emmanuel Laroche ve İFAİ (bugün İFEA) 1965-1974

Jean-François Pérouse
IFÉA’nın Müdürü

Louis Robert’in ardından müdürlüğe getirilen Emmanuel Laroche 1965 başında görevi devralır. İFAİ’nin yazışma kayıtlarında adına açıkça 1965 Şubatında rastlanmaya başlar.

Laroche ailesi IFAI’nin önünde, 1965

Maaş defteri: Vekilharcın ve kütüphanecinin 1969 Ocak maaşları

Emmanuel Laroche’a gönderilen bir taahütlü ekspres mektubun posta masraf kaydı, 1970 Ekim

Fransa Büyükelçiliği kavaslarına IFAI tarafından verilen yıl sonu ikramiyeleri, 1971

Öncülleri gibi Emmanuel Laroche da İstanbul’da sürekli ikamet etmez. Ülkeye mevsimlik olarak gelir, kışları (Eylül sonu-Haziran sonu arasında) Fransa’da Strasbourg’da geçirir (30 Haziran 1972 tarihli bir mektubunun altına “Temmuz başından Eylül sonuna kadar İstanbul’da kalıyorum” notunu düşmüştür). İFÉA arşivinde korunan yıllık “Yazışma” kayıtları her ayın mektup trafiği üzerine bize ayrıntılı bilgi verir. Bu kayıtlara baktığımızda enstitü dışında kalan müdüre kış aylarında önemli sayıda mektup yollandığını görüyoruz. Hatta bunlar IFAI’nin yolladığı mektupların azımsanmayacak bir bölümünü oluşturmakta:1967 Şubatında yollanan toplam beş mektuptan üçü Laroche ailesine, biri de Albert Gabriel’e gönderilmiş; 1967 Martında on sekiz mektuptan sekizi Bay ya da Bayan Laroche’a, ikisi eski müdürlerden A. Gabriel’e, biri de Laroche’un öncülü Louis Robert’e gönderilmiş; 1968 Ocağında ise kayda alınan on bir gönderinin yedisi Laroche’lara yollanmış. Zaten Fransa Dışişleri Bakanlığı’na 1971’de sunduğu İFAİ’yi yeniden yapılandırma tasarısında Emmanuel Laroche “kaçamak” gelip gitmelerin yetersiz kaldığını vurgulayarak araştırmacıların ve müdürlerin daha sürekli bir varlık göstermelerini öngörmektedir.

Bu gelip gidenlerin yanı sıra İFAİ’nin çekirdek kadrosunu oluşturan “yereller”den oluşan daimi personeli bulunuyordu. Bunların sorumluluk gerektiren işlerde çalışanları hala o dönemde daha çok azınlık kökenliydiler. “Hizmetliler” ile “idari personel” ayrımının yapıldığı “maaş defterleri”nde kış ayları için şu kişiler kayıtlıdır: Bayan Thérèse Pios, ardından Bayan Roma Bartolomeo (vekilharç), Bayan Lucie Kesecioğlu/Kesiciyan (kütüphaneci), Bayan Maria Tchitchitian (aşçı), Bay Antonio Negri (tesisatçı); geri kalanlar arasında, şoför Recep, kapıcı Bay Adem Muhiç, temizlikçi Türkan Epşen (1970 Ocağının başında vefat etmiştir) ve çamaşırcı Bayan Hüsniye Aşık’ın adlarını sayabiliriz. Yerel çalışanların fazla mesai saatleri – Eylül de dahil olmak üzere – yaz aylarında artar.

Demek ki enstitüdeki etkinlik, aynı zamanda arkeolojik kazıların da (1969’dan sonra Emmanuel Laroche çoğu zaman Porsuk’tadır) gerçekleştiği dönem olan yazın yoğunlaşmaktadır. Araştırmacılardan kısa süreli olanlara “missionnaires”, Bizans uzmanı J.-P. Sodini gibi daha uzun süre kalanlara “pensionnaires” (bu terimin enstitü jargonuna yerleşmesinde Emmanuel Laroche’un katkısı olmuştur) denmektedir. Arşivde korunan etkinlik raporuna göre 1970’te enstitüde kalan ya da buraya uğrayan kişiler şöyledir: islamolog Bay ve Bayan Sourdel, Alex Lezine, I. Melikoff (daha 1967’de adına rastlanmaktadır), J.-L. Bacqué-Grammont, G. Charachidze (ÉPHÉ); arkeoloji alanında ise Bay ve Bayan Bernard (Besançon), Bay Seve, Bay ve Bayan J. Marcade, Bay Maffre ve Bay Dumont (Limoges). O dönemlerde Doğu’ya (Mısır, İran, Afganistan, Suriye...) seyahat eden arkeolog ve islamologlar gidiş ve dönüşlerinde hala daha İstanbul’dan geçmektedirler.

Emmanuel Laroche’un Fransa Dışişleri’ne 1971 sonunda sunduğu IFAI’nin yeniden yapılandırılmasına dair tasarının son sayfası

Bibliothèque archéologique et historique” dizisinden bir yayın hakkında Emmanuel Laroche’un P. Devambez’e yazdığı mektup, 1 Ağustos 1973

İFAİ’nin 1972 bütçesinin müsveddesi ve bütçenin yerel personele %70 zam önerilen bölümü

Emmanuel Laroche Fransa Dışişleri’ne 1971 Şubatında, İFAİ’ye yeni bir yapı kazandırmaya yönelik oldukça öngörülü bir tasarı sunar. Bu tasarıda, güncel olanın önemini kavrayan ve Türkiye’nin coğrafi konumunun stratejik ağırlığının farkına varan disiplinlerarası bir bakış açısıyla, açıkça arkeolojinin “beşeri bilimler”e doğru genişletilmesini önerir. İFAİ’nin adının İFÉA’ya dönüştüğü 1975’teki reform büyük ölçüde onun bu haklı önerilerinden esinlenmiştir. Emmanuel Laroche enstitünün pratik ve maddi işleyişine büyük önem verir – 1968’de İstiklâl tarafına bir bölme duvarı inşa ettirmiştir –, yerel personelin durumuyla da yakından ilgilenir – 1972 bütçesinde maaşlara %70 (!) oranında zam yapılmasını önermiştir.

Emmanuel Laroche’un yönetiminde İFAİ, “Bibliothèque archéologique et historique” (Arkeoloji ve Tarih Kitaplığı) dizisinden altı önemli kitap yayımlar – bunlardan hiçbiri arkeoloji alanından değildir (G. Dumézil, J. Matuz, R. Mantran, N. Beldiceanu, K. Özbayrı, R. Ünal). Ayrıca enstitü kitaplığı onun girişimiyle yeniden düzenlenir, satın alınan birçok yayınla zenginleşir. İFAİ’nin Büyükelçilik ve Konsoloslukla ilişkileri oldukça yakındır, her yıl 31 Aralıkta Elçilik kavaslarına ayrıca çeşitli yardım kurumlarına (Veremle savaş, Saint Vincent de Paul, Kızılay, Saint Louis, Saint Benoît, ...) yılbaşı armağanları verilir. Öte yandan enstitü, 1971’deki kapanışına kadar (1918’de Albert Carasso/Karasu tarafından kurulmuştu) Fransızca gündelik gazete Journal d’Orient’a da abonedir.

Emmanuel Laroche 1974 Ağustosunda istifa eder. Bu göreve getirilmek istenen Robert Mantran Fransa Dışişleri’nin teklifini sonunda kabul etmez.